اختلال طیف اوتیسم و درخودماندگی کودکان یکی از اختلالاتی است که اخیرا میزان شیوع آن در جوامع مختلف افزایش یافته است. بسیاری از خانوادههای کودکان اوتیسم درباره این اختلال ابهامات زیادی دارند. از جمله آنها علائم شایع اوتیسم و ویژگیهای این کودکان است.
اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک ناتوانی رشدی دائمی است که به دلیل اختلال در مغز ایجاد میشود. افراد مبتلا به ASD اغلب در ارتباط و تعامل اجتماعی دچار مشکل بوده و رفتارها یا علایق محدود و تکراری دارند.
دلیل استفاده از اصطلاح «طیف» در اختلال طیف اوتیسم، تفاوت در شدت آن و تجربهی متفاوت اوتیسم در هر فرد بوده و نیز سطح تحول در سن تقویمی متغیر میباشد. یعنی هر یک از افراد مبتلا به اوتیسم، آن را به گونهای متفاوت و با شدتهای متخلف تجربه میکند. ممکن است برخی از آنها برای زندگی نیاز به حمایت بیشتری نسبت به سایر افراد مبتلا به اوتیسم داشته باشند. همچنین هر فرد طی رشد و در سنین مختلف وقتی محیطهای متفاوت را تجربه میکند، اوتیسم به گونهای متفاوت روی او اثر میگذارد.
فراوانی و شیوع اوتیسم در جوامع به چه میزانی است؟
طبق آخرین گزارش و آمارها فراوانی اوتیسم در آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر به حدود یک درصد جمعیت رسیده است. گفته میشود هریک از موارد افزایش آگاهی عمومی و گسترش ملاکهای تشخیصی در ویرایش جدید که موجب پوشش بیشتر موارد زیرآستانهای شده موجب رشد فراوانی اختلال طیف اوتیسم شده است. مطابق با برآوردها شیوع اوتیسم در کودکان و بزرگسالان مشابه است.
معیارهای تشخیصی کودکان اوتیسم نسبت به گذشته چه تغییری کرده است؟
تشخیص اختلال طیف اوتیسم در ویراست پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی(DSM-5) نسبت به ویراست چهارم دست خوش تغییراتی شده است. دلیل اصلی ایجاد این تغییرات، متمایز کردن مطمئن تر و معتبر بین کودکانی که رشد عادی نشان میدهند و آنهایی که در رفتارهای اجتماعی و ارتباطی شان دچار نقص هستند، میباشد.
مشخصههای اصلی اتیسم در ویراست چهارم DSM شامل سه زمینه زیر بود:
- نقص در ارتباط اجتماعی
- رفتارهای محدود و تکراری
- رشد و کاربرد ناهنجار زبان
اما در ویراست پنجم DSM ، زمینه سوم یعنی رشد زبان در کنار معیار نقص روابط اجتماعی قرار گرفته و با آن ادغام شده است.
چه علائمی در یک کودک اوتیسم مشاهده میشود؟
برای پاسخ به این سوال باید بگوئیم که مهمترین علامت اوتیسم اختلال در ارتباط و تعامل اجتماعی و داشتن رفتارهای تکراریست. در ادامه این دو علامت را کامل شرح می دهیم:
اختلال در ارتباط و تعامل اجتماعی
1- نارساییهای پایدار در ارتباط و تعامل اجتماعی در موقعیتهای گوناگون در گذشته یا در حال حاضر که به شرح زیر مشخص میشود:
-- نقص و مشکل در روابط رو در روی اجتماعی هیجانی مانند ناتوانی در گفت و گوی عادی رو در رو، کاهش ابراز و بیان علایق و عواطف، ناتوانی در پیش قدم شدن در تعاملهای اجتماعی
--- نارسایی رفتارهای ارتباطی غیرکلامی مورد استفاده در تعاملات مانند حفظ تماس چشمی و زبان بدن و فقدان کامل حالات چهرهای (غم، شادی، خشم و…) و ارتباط غیرکلامی
---- مشکلاتی در برقرار کردن، حفظ و درک روابط. برای مثال مشکل در مشارکت در بازی، دوست یابی و علاقه نداشتن به همسالان
الگوی رفتاری تکراری
2- الگوی رفتاری و علایق محدود و تکراری که در حال حاضر یا بنا بر سابقه آشکار میشود. باید حداقل دو مورد از موارد زیر وجود داشته باشد:
- حرکات، استفاده از اشیا، یا گفتار تکراری و کلیشهای ( مثل ردیف کردن اشیا، پژواک گویی و گفتن مدام عبارات خاص)
-- علائق بسیار محدود و ثابت( دلبستگی شدید به اشیای غیر عادی، علائق اندک اما شدید و پافشاری فراوان در آنها)
--- اصرار بر یکنواختی و عدم انعطاف کودک در کارهای مختلف( ناراحت شدن کودک از ایجاد تغییرات جزئی و کوچک در وسایل و کارها، تشریفات احوالپرسی خاص، اجبار در استفاده از یک مسیر ثابت و مصرف یک غذای بخصوص و یکسان به صورت هر روزه)
---- واکنش کمتر یا بیشتر از حد نرمال به محرکهای حسی محیط ( مثل بی تفاوتی ظاهری به دما یا درد، واکنش نامطلوب و غیر عادی به صداها یا جنس و بافت های مختلف لباس و اشیا، شیفتگی دیداری و یا اجتناب از نور در محیط)
نکات قابل توجهای در تشخیص گذاری که باید به آنها توجه شود:
دقت کنید ممکن است راهبردها و مواردی که طی دوره های زندگی به کودک آموزش داده میشود موجب پنهان ماندن علائم شود. همچنین برای تشخیص گذاری، نشانهها باید موجب نقص بالینی قابل توجه در کارکرد اجتماعی و شغلی فرد شده باشد.
علت اوتیسم چیست؟
در زمینه سبب شناسی اتیسم فرضیههای مختلفی بیان میشود. در ابتدا این اختلال به عدم پاسخ دهی هیجانی”مادران یخچالی” نسبت داده شد. طبق این پدیده بیان میشد چون واکنشهای عاطفی مادران تحت تاثیر واکنشهای کودک تقویت میشود و این کودکان در بروز عکس العملها نقص دارند؛ در نتیجه در دراز مدت مادر دچار سردی عاطفی و روانی میشود که نام مادران یخچالی را به خود گرفتهاند.
عوامل ژنتیک
طبق بررسیهایی که بر روی خانوادههای کودکان اوتیسم انجام شده است، خویشاوندان درجه یک آنها در رفتار و تعاملات اجتماعی دچار نقص میباشند؛ اما این نقایص در حدی نیست که کارکردهای فرد را مختل کند. همچنین میزان بروز این اختلال در خواهر و برادران کودکان اتیسم حدود 50 درصد بیشتر از میزان بروز آن در جمعیت عادی میباشد. سندرم X شکننده یک بیماری ژنتیکی است که با اوتیسم ارتباط دارد و حدود یک درصد کودکان اوتیسم مبتلا به این سندرم هستند.
عوامل بیوشیمیایی
در سالهای اخیر افزایش میزان سروتونین( یک انتقال دهنده عصبی) پلاسما در بسیاری از کودکان اوتیسم گزارش شده است. همچنین گفته میشود در بسیاری از اتیسمیها میزان دوپامین در مایع مغزی نخاعی افزایش مییابد.
عوامل نوروآناتومی
براساس مطالعات MRI افراد اوتیسم، حجم مغز آنها به صورت کلی افزایش مییابد. بیشترین افزایش حجم در لوب پس سری مغز رخ میدهد. افزایش حجم مغز سه دلیل احتمالی دارد:
الف) افزایش احتمالی بافت غیر عصبی مغز
ب) کاهش مرگ سلولهای عصبی مغز
ج) افزایش عصب زایی
بازی کودکان اوتیسم چگونه است؟
بازی در میان اوتیسمیها نسبت به سایر کودکان تنوع، خلاقیت و هدفمندی کمتری دارد. بازیهای نمادین را انجام نمیدهند و بیشتر اشیا را بدون هدف دستکاری میکنند. بازی یک کودک اوتیستیک بیشتر شامل کوبیدن و ردیف کردن اشیا به صورت یکنواخت و بدون خلاقیت میباشد. تغییر مکان وسایل و اسباب بازی ها در این کودکان ممکن است موجب ترس و اضطراب و قشقرق شود.
بسیاری از کودکان اتیسم حرکات کلیشهای و یکنواختی در یک عضو خاص از بدن نشان میدهند و یا حرکاتی که یکی از حواس آنها را درگیر کند، انجام میدهند. بعضا محققین این رفتارهای کلیشهای را به وجود نارساییهای حسی ارتباط میدهند. برای مثال کودکی که در حس لامسه اختلال دارد، رفتار کلیشهای به صورت خراشیدن پوست با دست یا اشیا و مالش پوست را نشان میدهد.
آیا درمانی برای اتیسم وجود دارد؟
امروزه متخصصین حاضر در کلینیکهای توانبخشی در کنترل علائم و ارائه آموزشهای مناسب به کودکان اوتیسم خدمات مناسبی ارائه میدهند و به خانوادهها کمک شایانی در پرورش و مراقبت از فرزند خود میکنند. اما تا به امروز برای اوتیسم نیز مانند بسیاری از اختلالات دیگر درمان خاص و مشخصی کشف نشده است.
